Giriş
Uyku, çocukların sağlıklı büyüme ve gelişmeleri, doku yenilenmesi, bağışıklık fonksiyonunun güçlenmesi ve duygusal gelişimlerini sürdürmeleri için temel bir gereksinimdir.1 Uyku öğrenme ve hafıza gibi bilişsel, akademik başarı ve mizaç gibi psikososyal, beden kütle indeksi (BKİ) ve büyüme gelişme gibi fiziksel sağlık üzerine etkilidir.2 Uykunun glukoz metabolizması ve nöroendokrin fonksiyonlarda önemli bir rolü vardır. Uyku süresinde azalma nörohormonal dengeyi bozarak, kilo alımında artışa, sonuç olarak obeziteye neden olabilir.1 Yetersiz uyku sonucunda, leptin, glukoz toleransı ve insülin duyarlılığında azalma, kortizol konsantrasyonları, ghrelin düzeyleri, açlık ve iştah seviyelerinde artma gibi metabolik ve endokrin değişiklikler bildirilmektedir.3
Çocuklarda uyku sorunlarının sıklığı yüksektir. Yapılan çalışmalarda, çocukların %30-50’sinde uyku bozukluğu görüldüğü, ancak yalnızca %4’ünün uyku bozukluğu tanısı aldığı bildirilmektedir.4,5 Uyku bozuklukları arasında; uykusuzluk, aşırı uyuma, solunum ile ilgili problemler, narkolepsi, sirkadiyen ritimle ilgili sorunlar ve parasomniler bulunmaktadır.6 Yetersiz ve kötü uyku alışkanlığı, çocukların bilişsel gelişimlerini, büyüme ve gelişmelerini, psikososyal durumunu, akademik başarılarını ve yaşam kalitelerini olumsuz etkilediğinden,4,7 çocuklarda uyku alışkanlıkları ve sorunlarının erken tanımlanması ve doğru yönetimi önemlidir.
Çocukluk çağındaki beslenme alışkanlığı ve obezite uykuyu etkileyen bir durumdur. Sağlıksız beslenme alışkanlıkları ve yetersiz uyku çocuklar arasında aşırı kilo ve obezite artışına büyük ölçüde katkıda bulunan değiştirilebilir anahtar risk faktörleridir.8 Çocukluk ve adölesan dönemde yetersiz ve dengesiz beslenme, obezite, vitamin-mineral eksiklikleri, büyüme gelişmede yavaşlama ve uyku sorunlarına neden olabilir.9 Çocukluk çağı obezitesinin artmasında enerji yoğunluğu yüksek besinlerin (yağlı, şekerli besinler ve içecekler vb.) fazla miktarda tüketilmesi, sağlıksız beslenme alışkanlıkları,8,10 bilgisayar ve/veya televizyon başında fazla vakit geçirme, fiziksel hareketsizlik ve kısa uyku süresinin etkili olduğu bildirilmektedir.8 Son yapılan çalışmalarda, yetersiz uyuyan çocuklarda karbonhidrat ve yağ içeriği yüksek fast food türü besin tüketiminin arttığı, meyve ve sebze tüketiminin azaldığı, sonuç olarak sağlıksız beslenme alışkanlıklarının yaygınlaştığı bildirilmektedir.10-12
Çocuk sağlığı hemşirelerinin; okul çağındaki çocukların büyüme gelişmelerini, fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal işlevlerini etkileyen uyku ve beslenme alışkanlıklarını değerlendirmesi, çocuk ve ebeveynlere bu konuda danışmanlık yapması gerekir. Çocukların uyku alışkanlıkları ve uyku sorunları ile beslenme durumları arasındaki ilişkinin belirlenmesi olası sağlık sorunlarının saptanması ve erken müdahalesine katkı sağlayabilir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin batısında yer alan bir il merkezinde ilkokul ve ortaokullarda okuyan çocukların uyku sorunları ile beslenme alışkanlıkları ve antropometrik ölçümleri arasındaki ilişkiyi belirlemektir.
Gereç ve Yöntemler
Çalışmanın Tipi
Bu çalışma kesitsel tipte bir çalışmadır.
Evren ve Örneklem
Çalışma Muğla il merkezinde bulunan üç ilkokul ve üç ortaokulda yapıldı. Araştırmanın evrenini Milli Eğitim Bakanlığı Muğla il merkezinde bulunan üç ilkokulda okuyan 6200 ve üç ortaokulda okuyan 3300 olmak üzere toplam 9500 çocuk ve adölesan oluşturdu. Araştırmanın örneklemine alınacak çocuk sayısı evreni bilinen örneklem hesabı formülü ile (n=6200, p=0,3, q=0,7, t=1,96, d2=0,0025 ve güven aralığı =0,95) hesaplandı. Çalışmaya dahil edilmesi gereken çocuk ve adölesan sayısı 600 olarak belirlendi. Araştırma örneklemini her sınıftan basit rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 7-14 yaş grubu 484 (katılım oranı=%80,6) çocuk ve adölesan oluşturdu. Kronik hastalığı olan öğrenciler çalışmaya dahil edilmedi. Anket formlarını eksik dolduran (n=65) ve anket formlarını doldurup teslim eden fakat antropometrik ölçüm yapılacağı gün okula gelmeyen (n=26), anket formlarını doldurup teslim eden fakat antropometrik ölçüm yapılmasına onay vermeyen (n=25) toplam 116 çocuk çalışmadan çıkarıldı.
Veri Toplama Araçları
Verilerin toplanmasında, okul çağı çocuk veri formu ve çocuk uyku alışkanlıkları anketi (ÇUAA) kullanıldı.
Okul çağı çocuk veri formu, araştırmacılar tarafından hazırlanan13,14 ebeveynlerin ve çocukların tanıtıcı özelliklerini (yaş, cinsiyet, kardeş sayısı), çocukların uyku ve beslenme alışkanlıklarına yönelik bilgileri içeren toplam 12 sorudan oluşan bir formdur.
ÇUAA, Owens ve ark.15 tarafından geliştirilmiş ve Perdahlı Fiş ve ark.14 tarafından Türkçe’ye uyarlaması yapılmıştır. Ölçek, çocukların uyku ile ilişkili sorunlarını ve uyku alışkanlıklarını belirlemeye yönelik soruları içeren toplam 33 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte yatma zamanı direnci, uyku süresi, uykuya dalmanın gecikmesi, uykuda solunumun bozulması, uyku kaygısı, parasomniler, gece uyanmaları, gün içinde uykululuk olmak üzere sekiz alt ölçek bulunmaktadır. Ölçeğin doldurulmasında, çocuğun anne-babasından uyku alışkanlıklarını bir önceki hafta üzerinden değerlendirmeleri istenir. Toplamda elde edilen 41 puan kesme noktası olarak kabul edilir ve bunun üzerindeki değerler “klinik düzeyde anlamlı” olarak değerlendirilir.14 Ölçekte çocuğun uyku alışkanlıkları (yatma saati, gün boyunca uykuda geçirdiği süre, gece uyandığında uyanık kaldığı süre) ile ilgili üç açık uçlu soru bulunmaktadır.
Araştırmacılar tarafından çocuk ve adölesanların ağırlık, boy, boyun ve bel çevresi ölçümleri yapıldı. Çocukların ağırlık ölçümü için, 100 gr’ye duyarlı, 150 kg kapasiteli yeni satın alınan Beurer marka dijital baskül kullanıldı. Yetkili firma tarafından kalibrasyon ayarları yapılmış, haftalık düzenli olarak kontrol edilmiştir. Ağırlık ölçümleri, baskül düz bir zemine konulduktan sonra “kg” olarak yapıldı. Boy ölçümleri için duvara monte edilmiş mezura kullanıldı. Boyun ve bel çevresi ölçümleri için standart esnemeyen mezura kullanıldı.
Obezite için her çocuğun yaşa ve cinsiyete göre BKİ persentillerinin belirlenmesinde, Neyzi ve ark.16 geliştirdiği referans değerler kullanıldı. BKİ değerleri; 5. persentilden az ise zayıf, 5.-85. persentiller arası normal kilolu, 85.-95. persentiller arası fazla kilolu ve 95. persentilden büyük ise obez (şişman) olarak kabul edildi.16 Bel çevresi için Hatipoğlu ve ark.17 geliştirdiği referans değerler esas alınarak her çocuğun yaşa ve cinsiyete göre persentilleri belirlendi.
Verilerin Toplanması
Araştırmaya alınması planlanan öğrencilere okulda çalışma amaç ve içeriği hakkında açıklama yapılarak ebeveynlerine verilmek üzere içerisinde ebeveyn bilgilendirilmiş gönüllü olur formu, aydınlatılmış onam formu, okul çağı çocuk veri formu ve ÇUAA’nın yer aldığı kapalı zarf çocuklara verildi. Çocuklardan, zarfı ebeveynlerine verdikten sonra ebeveynleri araştırmaya dahil edilmesini onayladıkları taktirde onam ve olur formu ile veri toplama formlarını doldurduktan sonra zarfı bir hafta sonra geri getirmeleri istendi. Araştırmaya katılması ebeveyni tarafından onaylanan ve kendisi katılmaya gönüllü olan çocuk/adölesanlardan çocuk rıza formunu imzalamaları istendi. Araştırmaya katılması ebeveyni ve kendisi tarafından onaylanan çocukların, okul idaresinin uygun gördüğü bir odada mahremiyetlerine dikkat edilerek antropometrik ölçümleri (ağırlık, boy, boyun ve bel çevresi) yapıldı. Ağırlık ölçümleri, aç karnına çocukların üzerlerinde tek kat okul kıyafetleri kalacak şekilde yapıldı. Çocukların boyları, ayakta, ayakkabısız, baş arkaya yaslanmış ve hafif ekstansiyonda ölçüldü. Ölçümler yapılırken çocukların dik durmaları ve karşıya bakmaları istendi. Boyun çevresi ölçümü, çocuğun başı orta hatta hafif ekstansiyonda ve gözleri tam karşıya bakarken tiroit kıkırdağın altından boynun ortasında, orta servikal omurga seviyesinden yapıldı.18 Bel çevresi ölçümü, ekspirasyonun sonunda en alt kaburga kemiği ile kalça kemiğinin üst kısmı arasındaki orta noktadan, yaklaşık olarak göbek deliği hizasından yapıldı. Ölçüm sırasında çocuğun ayakta durması, kollarının yanlarda olması sağlandı.17
Çalışma etik kurallara ve Helsinki Bildirgesi ilkelerine uygun olarak gerçekleştirildi. Araştırmanın yapılabilmesi için Muğla İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden ve çalışmanın yapıldığı okul idaresinden, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar ve Yayın Etiği Kurulu’ndan yazılı izin alındı (karar no: 10, tarih: 10.02.2017). Araştırmaya katılan çocuklardan yazılı rıza ve ebeveynlerinden yazılı onam alındı. ÇUAA kısaltılmış formunun bu araştırmada kullanımı için ilgili yazardan izin alındı.
İstatistiksel Analiz
İstatistiksel analiz, Windows için SPSS programı, sürüm 22.0 (SPSS Inc, Chicago, IL) kullanılarak yapıldı. Araştırma verileri tanımlayıcı istatistikler, Student's t-testi, ki-kare testi ve Pearson korelasyon analizleri ile değerlendirildi. Korelasyon analizi sonuçlarını yorumlamak için 0,10 ila 0,39 arası korelasyon zayıf ilişki, 0,40 ila 0,59 arası orta düzeyde ilişki, 0,60 ila 0,79 arası yüksek düzeyde ilişki ve 0,80-1 arası çok yüksek ilişki olarak kabul edildi.19 İstatistiksel anlamlılık düzeyi olarak p<0,05 değeri kullanıldı.
Bulgular
Araştırmaya katılan çocukların %56’sı kız çocuktu. Çocukların yaş ortalaması 10,23±2,23 yıldı. Annelerin %40,4’ü, babaların %40,6’sı üniversite ve üzeri eğitime sahipti, annelerin %46,3’ü ev hanımı ve %59,3’ünün geliri gidere eşitti. Çocukların %61,8’inin bir kardeşi vardı (Tablo 1). Çocukların ÇUAA toplam puan ortalamasının 45,62±7,50 olduğu ve %72,9’unda uyku sorunu olduğu tespit edildi. Çocukların hafta içi uyku süresi ortalaması 8,94±1,10 saat ve hafta sonu ise 9,81±1,43 saat idi. Uyku sorunu olanlar ile uyuma yeri (p=0,014), gece uykudan uyanma (p<0,001), uykuya dalmada güçlük çekme (p<0,001), horlama (p=0,046), ağzı açık uyuma (p=0,002), uykuda yürüme (p=0,015), uykuda konuşma (p<0,001) uyku özellikleri arasında anlamlı fark vardı (Tablo 2). Araştırmaya katılan çocukların %25,9’unun kahvaltıda, %14,5’inin öğle yemeğinde, %25,8’inin ise akşam yemeğinde sağlıklı besin tükettiği belirlendi. Kahvaltı, öğle ve akşam yemeğinde tüketilen besin türleri ile uyku sorunu varlığı arasında anlamlı fark bulunmadı (p>0,05). Okula evde hazırlanan besin götürme ve okul kantininden alınan besin türü ile uyku sorunları arasından anlamlı fark yoktu (p>0,05). Uyumadan önce son iki saatte yemek yiyen ya da içecek içen çocukların daha fazla uyku sorunu yaşadığı saptandı (p<0,001) (Tablo 3). Çocukların BKİ’si ile uyku süresi (p=0,002) ve parasomni (p=0,030) arasında düşük düzeyde pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulundu. Çocukların bel çevresi ile uyku süresi arasında düşük düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişki saptandı (p=0,013). Ayrıca boyun çevresi ile uyku süresi (p=0,002) ve parasomni (p=0,001) arasında düşük düzeyde pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulundu (Tablo 4). Çocukların ortalama BKİ değerleri 17,95±3,42, boy uzunluğu 141,80±14,27 cm, vücut ağırlığı 37,08±12,71 kg, boyun çevresi 29,54±4,06 cm ve bel çevresi 67,49±10,97 cm olarak belirlendi. BKİ ile uyku sorunu varlığı arasında anlamlı bir fark yoktu (p>0,05). BKİ’ye göre çocukların %82,4’ü zayıf ve normal kilolu, %17,6’sı fazla kilolu ve obez idi. Zayıf/normal kilolu çocuklar ile fazla kilolu/obez çocukların yatma zamanı direnci, uyku süresi, uykuya dalmanın gecikmesi, uyku kaygısı, gece uyanmaları, uykuda solunumun bozulması, parasomniler ve gün içinde uykululuk puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (p>0,05) (Tablo 5).
Tartışma
Okul çocuklarında uyku sorunları ile beslenme alışkanlıkları ve antropometrik özellikler arasındaki ilişkiyi belirlemek amacı ile yapılan bu çalışmada, araştırmaya alınan çocukların toplam ÇUAA puan ortalamasının 45,62±7,50 olduğu, çocukların %72,9’unun uyku sorunu yaşadığı belirlendi. Farklı ülkelerde okul çocuklarıyla yapılan çalışmalarda; Amerika Birleşik Devletleri’nde ilkokul çocuklarının %43’ünün,20 İran’da 7-12 yaş grubundaki çocukların %89,6’sının,21 Endonezya’da 6-12 yaş grubundaki çocukların %62,6’sının22 uyku sorunu yaşadığı bildirilmiştir. Türkiye’de 6-11 yaş grubu çocuklarında %76,6’sının,23 6-14 yaş arası ilköğretim çağı çocuklarının %59’unun,6 uyku sorunu yaşadığı bildirilmiştir. Çalışma bulgularımızla benzer şekilde bu çalışmaların sonuçları, çocukların yüksek oranda uyku sorunu yaşadığını göstermektedir. Çalışma bulgularımız, diğer çalışma bulguları ve literatür ile uyumlu bulunmuştur.6,23
Çalışmamızda çocukların hafta sonu ortalama 9,81±1,43 saat ve hafta içi ortalama 8,94±1,10 saat uyudukları belirlendi. Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), 24 saatte günlük normal uyku sürelerinin; 6-12 yaş çocuklarda 9-12 saat ve 13-18 yaş adölesanlarda 8-10 saat olması gerektiğini bildirmektedir.24 Çalışmamıza katılan çocukların hafta içi uyku süreleri AAP’nin önerdiği uyku süresinden biraz düşüktür. Ülkemizde yapılan Çocukluk Çağı Şişmanlık Araştırması/Chilhood Obesity Surveillance Initiative-COSI-TUR (2016) çalışma sonuçlarına göre; ilkokul ikinci sınıfta okuyan çocukların günlük uyku süresi ortalaması 10,3 saat olarak bildirilmiştir.25 Öztürk ve ark.’nın23 çalışmasında ilkokul çocuklarının günlük ortalama 9,37 saat uyuduğu belirtilmektedir. Gece sekiz saatten az uyuyan okul çocuğu ve adölesanlarda, kronik uyku sorunları, gündüz uyuklama, dikkat ve öğrenme güçlüğünün sık görüldüğü, büyüme ve gelişmenin olumsuz etkilendiği, yaşam kalitesinin ve okul performansının azaldığı belirtilmektedir.7
Okul çocuklarında yapılan farklı çalışmalarda yetersiz uykunun diyet ve besin alımını etkilediği belirtilmiştir.10,12 Çalışmamızda uyku sorunu olan çocukların %53,8’inin gün içinde kola, gazoz, hazır meyve suyu tükettiği fakat bu farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı saptandı. Finlandiya’da yapılan bir çalışmada 9-11 yaşındaki çocuklarda yetersiz uykunun enerji içeriği yüksek besin tüketimine neden olduğu gösterilmiştir.10 Córdova ve ark.11 yaptıkları sistematik derleme çalışmasında, çocuklarda kısa uyku süresi ile sağlıksız beslenme alışkanlıkları arasında anlamlı bir ilişkili olduğu; işlenmiş ve fast food gıdalar ile beslenen çocukların daha kısa süre uyudukları, daha fazla meyve ve sebze tüketenlerin ise daha fazla uyudukları bildirilmektedir.
Çalışmamızda kahvaltı, öğle yemeği ve akşam yemeğinde sağlıklı ya da sağlıksız işlenmiş gıda ile beslenen çocuklar ile uyku sorunu varlığı arasında anlamlı ilişki saptanmadı. Dilmaç ve Kalkan26 tek öğün beslenen ve et tüketmeyen öğrencilerin uyku kalitesinin anlamlı düzeyde düşük olduğunu bildirmiştir. Uysal ve ark.27 karbonhidratlı tahıllı gıda tüketimi fazla olan öğrencilerin uyku kalitesinde azalma olduğunu saptamıştır.
Azimova ve ark.28 okul çocuklarında, karbonhidratlı besinleri fazla tüketme ile uyku sorunları arasında pozitif yönlü anlamlı ilişki olduğunu, protein ağırlıklı beslenme ve yağlı besinleri fazla tüketme ile uyku sorunları arasında anlamlı ilişki olmadığını bildirmiştir. Çalışmamızda çocukların beslenme alışkanlıkları ile uyku sorunu varlığı arasında anlamlı ilişki saptanmaması, çalışmamıza katılan çocuklardan sağlıksız besin, işlenmiş gıda tüketen çocuk sayısının az olmasından kaynaklanmış olabilir.
Çalışmamızda uyku sorunu olan çocukların uyku alışkanlıklarına baktığımızda %74,5’inin yatmadan önce genellikle son iki saatte yemek yiyip, içecek tükettiği ve bu farkın anlamlı olduğu bulundu. Yapılan çalışmalarda da yatmadan önce alınan kahve, çay ve gazlı içeceklerin düşük uyku kalitesi ile ilişkili olduğu bildirilmiştir.29 Ruotolo ve ark.’nın30 çalışmasında gece uykuda parasomni görülen çocukların %45’inin yatmadan önce uyarıcı kafein açısından zengin yiyecekler tükettiği; geceleri çikolatalı süt, alkolsüz içecekler, kahve ve siyah çay gibi uyarıcı içeceklerin tüketiminin çocuklarda uyku bozukluğu riskini 2,6 kat artırdığı ve uyku kalitesini etkilediği saptanmıştır. Çalışmamızda ÇUAA göre uyku sorunu olan çocukların %22,4’ünün uykuya dalmada güçlük çektiği %23,2’sinin ağzı açık uyuduğu %22,1’inin gece uykudan uyandığı, %20,1’inin uykuda konuştuğu, %19,5’inin kabus gördüğü, %14,4’ünün uyurken horladığı bulundu. Gupta ve ark.’nın31 8-13 yaş grubu çocuklarda yaptıkları çalışmada, %25,5’inde gündüz uyuklama, %20,9’unda uykuda konuşma, %15,4’ünde uykuda dişlerini gıcırdatma, %11,4’ünde uyurken horlama, %8,4’ünde parasomni ve %3,2’sinde uykuda yürüme görüldüğü bildirilmiştir. Bu sonuç çalışma bulgularımız ile paralellik göstermektedir. Da Bove ve ark.32 tarafından Şili’de okul çocuklarında beslenme durumu ile uykuda solunum bozukluğu (USB) arasındaki ilişkiyi değerlendirmek için yapılan çalışmada obez okul çocuklarında %56,3’ünde yüksek oranda USB ve ayrıca USB’li çocuklarda biseps ve triseps deri kıvrım kalınlığı anlamlı olarak daha yüksek olduğu bildirilmiştir. Obezite, üst solunum yolunda yağlanma nedeniyle hava yolu obstrüksiyonu, solunum kaslarının yapı ve işlevindeki değişiklikler, göğüs duvarının azalan kompliansı ve rezidüel fonksiyonel kapasitenin bozulması nedeniyle çocuklarda horlama ve USB için bir risk faktörü olduğu düşünülmektedir.32
Çalışmamızda zayıf/normal kilolu çocuklar ile fazla kilolu/obez çocuklar arasında uyku sorunu açısından anlamlı ilişki bulunmadı. Çalışma sonuçlarımıza benzer şekilde Koyuncu ve ark.’nın33 çalışmasında da çocuklarda uyku bozukluğu ile obezite arasında anlamlı fark olmadığı belirtilmiştir. Özvurmaz ve Çalışır’ın34 çalışmasında okul öncesi çocuklarda zayıf ve normal olan çocuklar ile fazla kilolu ve obez olan çocuklar arasında uyku sorunu açısından anlamlı ilişki bulunmamıştır. Fakat diğer çalışmalarda çocuklarda uyku bozukluğu ve obezite arasında anlamlı ilişki olduğu bildirilmektedir.22,35 Bu durum bu çalışmaya katılan çocuklar arasında obez olan çocuk sayısının az olmasından kaynaklanmış olabilir. Ulutaş ve ark.35 yaptıkları olgu-kontrol çalışmasında 6-18 yaş arası obez çocukların uyku sürelerinin obez olmayan gruba göre daha fazla olduğu ve obezite ve uyku süresinin artması arasında anlamlı ilişki olduğu bildirilmektedir. Bu araştırmanın sonuçları çalışma bulgularımızla paralellik göstermektedir. Çalışma sonuçlarımızdan farklı olarak yapılan çok sayıda çalışmada kısa uyku süresinin, metabolik ve hormonal değişiklikler sonucu obezite oluşmasında risk faktörü olduğu gösterilmiştir.13,25 Bir çalışmada okul çocuklarında uyku süresinin günde 1,5 saat artmasıyla, gıda alımının azaldığı (<134 kilokalori/gün), açlık leptin seviyelerinin düştüğü ve daha düşük kiloya sahip oldukları bildirilmiştir.36 Başka bir çalışmada, yetersiz uyku uyuyan 9-17 yaş arası çocuk ve adölesanlarda, yeterli uyuyanlara göre daha yüksek oranda adipozite (triseps deri kıvrım kalınlığı, bel çevresi ve vücut yağ yüzdesi) saptanmıştır.37 Çalışma bulgularımızdaki bu farklılık, obez bireylerde abdominal yağlı dokunun diyafram üzerine baskı yapması sonucu obstrüktif uyku apnesi ve hipoventilasyon görülmesi nedeniyle, akciğer kapasitesinde azalma ve kanda karbondioksit düzeyinin artması sonucu uykuya eğilimi artırması ile açıklanabilir.38 Son olarak bu çalışmada çocuklarda BKİ, bel ve boyun çevresi ile uyku süresi arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulundu. Aynı zamanda BKİ, bel ve boyun çevresi ile parasomni arasında anlamlı ilişki varken, diğer uyku sorunları arasında anlamlı bir ilişki yoktu. Okul çocuklarının BKİ, bel çevresi ve boyun çevresi değerleri artarken uyku sürelerinin arttığı, BKİ ve boyun çevresi artarken parasomni sıklığının arttığı saptandı. Nepal’de adölesanlarda uyku özellikleri, beslenme alışkanlıkları ve fiziksel aktivitenin BKİ ile ilişkisinin araştırıldığı bir çalışmada, ergenlerin %23,7’sinin aşırı kilolu/obez olduğu, aşırı kilolu/obez olan ergenlerin daha fazla uyku sorunu yaşadıkları bildirilmiştir.8 Bu sonuçlar çalışma bulgularımızla benzerdir. Çocuklarda BKİ’nin yüksek olması beslenme alışkanlığında farklılık, gün içinde uykululuk ve hormonal değişiklik sonucu vücut metabolizmasının olumsuz yönde etkilenerek çocuklarda parasomni sıklığının artmasına neden olabileceği düşünülmektedir. Yapılan birçok çalışmada uyku bozukluğu olgularının çoğu, uyku apne sendromu gibi USB ile ilişkilidir. BKİ ve boyun çevresindeki artış, boyun ve özellikle farenks çevresinde adipoz dokunun artmasına, üst hava yolunun daralması ve vital kapasitenin azalması sonucu uyku kalitesinin bozulmasına neden olabilir.39 BKİ ve boyun çevresi artması sonucu, obstrüktif uyku apne sendromu görülmesi çocuklarda gece uyanma nöbetleri, uykuya dalmanın gecikmesi, gündüz uykululuk ve uyku kaygısına neden olabileceğinden parasomninin görülmesine katkıda bulunabileceği düşünülmektedir.
Çalışmanın Kısıtlılıkları
Çalışmanın örneklemine Muğla ili Menteşe ilçesinde yer alan üç ilkokul ve üç ortaokulda okuyan çocuk ve adölesanlar alındı. Çalışma sonuçları bu okullardaki 7-14 yaş grubu çocuk ve adölesanlarla sınırlı olup, Muğla’da okuyan tüm çocuklar için genelleme yapılamaz. Çalışma için hedeflenen örnekleme ulaşılamaması bu çalışmanın bir sınırlılığıdır.
Bu çalışmada çocukların yaşı ile BKİ, boyun çevresi ve bel çevresi arasında pozitif yönlü ilişki saptandı. Dolayısıyla araştırmaya katılan çocuk ve adölesanların yaşları artarken BKİ, boyun ve bel çevrelerinin de arttığı belirlendi. Yaş karıştırıcı faktörü kontrol altına alınarak hesaplanan Pearson korelasyon analizi sonucunda yaşın karıştırıcı faktör olmadığı belirlendi.
Sonuç
Bu çalışmada, uyku sorunlarının 7-14 yaş gurubundaki çocuklarda yüksek oranda yaşanan bir sorun olduğu saptandı. Sağlıklı ya da sağlıksız besin tüketen çocukların uyku sorunları arasında fark bulunmazken, uyumaya yakın yemek yiyen ya da sıvı tüketenlerin uyku sorunlarının daha fazla olduğu saptandı. Çocukların BKİ, bel çevresi ve boyun çevresi artarken uyku süreleri de arttı. BKİ ve boyun çevresi fazla olan çocuklarda daha fazla parasomni görüldü. Araştırmada fazla kilolu ve obez çocuklar ile zayıf ve normal çocuklar arasında uyku sorunu varlığı arasında anlamlı bir fark yoktu. Çocuk sağlığı hemşireleri, özellikle okul çocuklarında uyku sorunlarının farkında olmalı, taramalarla uyku, beslenme alışkanlıkları ve büyüme gelişmelerini takip etmeli, uyku sorunlarını azaltmak için çocuk ve ebeveynlerine eğitim ve danışmanlık vermelidir.
Etik
Etik Kurul Onayı: Çalışma etik kurallara ve Helsinki Bildirgesi ilkelerine uygun olarak gerçekleştirildi. Araştırmanın yapılabilmesi için Muğla İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden ve çalışmanın yapıldığı okul idaresinden, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar ve Yayın Etiği Kurulu’ndan yazılı izin alındı (karar no: 10, tarih: 10.02.2017).
Hasta Onayı: Araştırmaya katılan çocuklardan yazılı rıza ve ebeveynlerinden yazılı onam alındı.
Yazarlık Katkıları
Konsept: D.D.U., H.Ç., Dizayn: D.D.U., H.Ç., Veri Toplama veya İşleme: D.D.U., Analiz veya Yorumlama: D.D.U., H.Ç., Literatür Arama: D.D.U., H.Ç., Yazan: D.D.U., H.Ç.
Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.
Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.